Grensoverschrijdend gedrag? Durf het te melden!

In 2019 werd een specifieke ombudsdienstverlening in de culturele, literaire en mediasector opgericht naar aanleiding van de wereldwijde #MeToo-beweging. Die dienstverlening, die grensoverschrijdend gedrag wil opvangen en aan banden wil leggen, wordt mee gestuurd vanuit de Genderkamer (in 2023 opgenomen in het Vlaams Mensenrechteninstituut). Psychologen Nina Callens en Viktor Van der Veken leggen uit welke rol de dienst kan spelen voor wie geconfronteerd wordt met grensoverschrijdend gedrag.

Wat is de Genderkamer precies en voor wie is ze bedoeld?

De Genderkamer is een onderdeel van de Vlaamse Ombudsdienst. Ze fungeert als een Vlaamse Mensenrechtenkamer die gericht is op het tegengaan van  discriminatie op basis van geslacht, genderidentiteit en genderexpressie.

Sinds 2019 werken wij als psychologen bij de Genderkamer, samen met ombudsvrouw Gender Annelies D’Espallier. Voor we hier aan de slag gingen hadden we al heel wat ervaring opgedaan over grensoverschrijdend gedrag en het ontwikkelen van een beleid voor gelijke behandeling en tegen discriminatie. Bij de Genderkamer zoeken we enerzijds samen met allerlei organisaties en betrokkenen mee naar een algemene aanpak van grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast kan iedereen die in de culturele en audiovisuele sector werkzaam is of is geweest een beroep doen op onze diensten. We vangen verhalen op en bemiddelen waar gepast en gewenst.

De specifieke ombudsopdracht van de Genderkamer bestaat nu iets meer dan een jaar. Krijgen jullie veel vragen of meldingen?

Sinds onze start in april 2019 werden er 34 dossiers van grensoverschrijdend gedrag behandeld. Bij sommige dossiers waren er wel tot 14 directe of indirecte betrokkenen; ook naar hun verhaal hebben we aandachtig geluisterd om zo tot een breed gedragen oplossing te komen. In totaal voerden we ongeveer 150 gesprekken.

Grensoverschrijdend gedrag kan veel verschillende vormen aannemen. Hebben jullie de indruk dat er genoeg bewustzijn bestaat over wat wel en niet oké is?

We hebben ontzettend veel werkinteracties op een dag – of het nu in levenden lijve is of online. Die interacties lopen binnen hiërarchische systemen met machtsdynamieken, en kunnen soms onprofessioneel worden of zelfs bedreigend aanvoelen. Grensoverschrijdend gedrag gaat steeds over subjectieve grenzen en die zijn voor iedereen anders. Het overgrote deel van de gevallen bevindt zich in een soort grijze zone, waarbij je vaak pas te laat beseft dat er een grens overschreden is. We zijn wel alert op het (h)erkennen van grove overschrijdingen, maar vaak gaat het om subtiel grensoverschrijdend gedrag dat herhaaldelijk voorkomt.

Kleine overschrijdingen van grenzen kennen soms grote gevolgen die nog jaren later voelbaar kunnen zijn. De meeste organisaties waarmee we in contact staan, beseffen gelukkig dat het nuttig en nodig is om mee na te denken over een beleid met aandacht voor psychologische veiligheid en integriteit op de culturele werkvloer. Het relationeel welzijn van werknemers op de werkvloer komt stilaan meer voorop te staan, en dat werpt voor iedereen vruchten af.

Stel: ik word geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag. Hoe reageer ik best?

In het ideale scenario geef je meteen aan dat je iets niet gepast vindt en dat het gedrag dat gesteld wordt door de ander je ongemakkelijk doet voelen. Het is echter niet altijd makkelijk om het gedrag meteen te (h)erkennen én erop te reageren. Je gaat aan jezelf twijfelen, hoopt dat iemand anders zal ingrijpen of dat het vanzelf wel zal overgaan. Je bent bang dat het uiten van je bezwaren nadelig zou kunnen zijn voor je of wilt niet in een (openlijk) conflict gezogen worden. Mensen gaan om tal van redenen soms aan hun eigen grenzen voorbij.

Hier is een belangrijke rol voor de organisatie weggelegd, die kan inzetten op het bespreekbaar maken van grenzen en het uittekenen van een integriteitsbeleid of gedragscode. Wat kan en wat kan niet? Welke waarden gelden binnen de organisatie? Waar kunnen mensen terecht als er toch problemen ontstaan? Is er toegang tot een vertrouwenspersoon binnen de organisatie, en/of een externe preventieadviseur die meehelpt om maatregelen uit de welzijnswet toe te passen? Er moet ook duidelijk gemaakt worden dat het melden van grensoverschrijdend gedrag niet gelijk staat aan een gebrek aan loyaliteit tegenover de organisatie - integendeel.

Wanneer je merkt dat het om een of andere reden niet lukt om je eigen grenzen te stellen of bespreekbaar te maken, en er binnen jouw organisatie ook niets rond gebeurt, kun je altijd naar de Genderkamer stappen om je verhaal te delen. Wij bekijken dan samen welke stappen we kunnen zetten.

Wat gebeurt er precies als ik contact met jullie opneem om een incident te melden? Welke rol kunnen jullie spelen?

Eerst en vooral zullen we naar je verhaal luisteren en beantwoorden we je eventuele vragen. Ook stellen we jou een aantal vragen, bijvoorbeeld: hoe definieer jij de last die jou (en/of anderen) is berokkend en wat heb je nu nodig? We bekijken wat jouw wensen en verwachtingen zijn, en wat er mogelijk is om vooruit te kunnen kijken.

De stappen die we nemen in een dossier zijn dus enerzijds afhankelijk van wat jij wilt, al wordt anderzijds de positie van de andere partij  steeds mee in rekening genomen vanuit het perspectief van meerzijdige partijdigheid. Wil je bijvoorbeeld wel (al dan niet anoniem) je verhaal delen maar geen verdere stappen zetten? Of wil je dat we contact opnemen met de persoon tegen wie je de klacht indient en proberen een bemiddeling op te starten? Tot slot kunnen we, als jij dat wilt, ook het gesprek aangaan met de organisatie waarbinnen grensoverschrijdend gedrag werd gesteld. Het is dan de bedoeling een beleid uit te werken op basis waarvan grensoverschrijdend gedrag in de toekomst vermeden kan worden.

Belangrijk is ook dat je zelf kiest of je de melding onder je eigen naam wilt doen of dat je je verhaal anoniem met ons wilt delen. De gesprekken zijn sowieso altijd vertrouwelijk.

Is de Genderkamer volgens jullie al voldoende bekend in de boeken- en letterensector? Op welke vlakken is er nog werk aan de winkel?

Het culturele landschap is sterk versnipperd en bestaat uit vele subsectoren die elk hun specifieke eigenheid hebben. Die diversiteit is een grote kracht maar maakt het voor ons niet eenvoudig om iedereen even goed te bereiken.

We vinden het belangrijk om onze zichtbaarheid in de literaire sector nog te vergroten. Recente berichten in de media geven aan dat het nodig is om ook geluiden uit de literaire praktijk te versterken. Het brede perspectief van de Genderkamer biedt als voordeel dat op veel plekken (bijvoorbeeld gezelschappen, literaire huizen, in de privésfeer of in het kunstonderwijs) afzonderlijk of tegelijk onderzocht kan worden wat beter kan. Zo leren instellingen en organisaties vlot van elkaar en stemmen ze hun beleid op elkaar af. Daarbij wint iedereen.

Zelf een incident melden?

Dat kan via e-mail:

• Nina Callens: nina.callens@vlaamseombudsdienst.be
• Viktor Van der Veken: viktor.vanderveken@vlaamseombudsdienst.be

Nina en Viktor kunnen je te woord staan in het Nederlands, Engels en Frans. De gesprekken kunnen plaatsvinden op verschillende locaties in Vlaanderen en Brussel.