Literatuur Vlaanderen vraagt tweede adem voor leesbevordering én makers
Na 25 jaar werking staat Literatuur Vlaanderen scherper dan ooit. Met een recordaantal ondersteunde makers, succesvolle initiatieven en een duidelijke koers richting 2030 vraagt de organisatie niet om luxe, maar om zuurstof. In haar nieuwe meerjarenplan roept Literatuur Vlaanderen op tot structurele beleidsinspanningen over de grenzen van sectoren heen. Want lezen loont, maar enkel als de motor blijft draaien.
Het volledige meerjarenplan en jaarverslag van Literatuur Vlaanderen vind je onderaan deze pagina.
Lezen versterkt de samenleving, maar is niet vanzelfsprekend
De maatschappelijke waarde van literatuur is inmiddels overtuigend aangetoond: in bibliotheken, scholen, zorginstellingen, gevangenissen en asielcentra blijkt telkens weer hoe lezen verbinding creëert en mentaal welzijn bevordert. Toch blijven structurele inspanningen uit.
Het Leesoffensief kreeg tot nu toe slechts projectmatige steun, terwijl de noden in de samenleving er niet minder op worden. Integendeel. De leesvaardigheid van jongeren blijft erop achteruit gaan en de mentale kwetsbaarheid neemt toe bij jong én oud.
Een toekomstgericht beleid voor een weerbaardere samenleving
Lezen kan daar een effectief antwoord op bieden, maar vraagt beleidsdomeinoverschrijdende inzet én structurele middelen. Met het nieuwe beleidsplan 2026-2030 doet Literatuur Vlaanderen daarom een heldere oproep: erken de transversale kracht van literatuur en geef de sector de ruimte om zijn maatschappelijke meerwaarde te blijven leveren. Niet alleen via Cultuur en Onderwijs, maar ook via Welzijn, Armoedebestrijding, Inburgering, Jeugd en Gelijke Kansen.
Het Leesoffensief geeft aan dat een volgehouden collectieve inspanning vanuit een dergelijk beleidsdomeinoverschrijdend perspectief, en op een termijn van minimaal 10 jaar, noodzakelijk is om een ommezwaai mogelijk te maken.
Kruissnelheid is geen eindpunt, maar een begin
Het voorbije decennium groeide Literatuur Vlaanderen uit van subsidieverstrekker tot spilfiguur in het letterenveld. Het aantal bereikte makers steeg met 30%, nieuwe trajecten rond inclusie, talentontwikkeling en internationale promotie kregen vorm, en literaire initiatieven als de Boon en Boektopia verwierven een breed draagvlak.
Deze kruissnelheid is echter geen vanzelfsprekendheid. Om haar werking te bestendigen in een veranderend landschap - met uitdagingen als digitalisering, mentale druk, kansenkloof en desinformatie - vraagt Literatuur Vlaanderen een beperkte, maar noodzakelijke extra inspanning van het beleid. Geen groeiplan, wel een borging van impact.
Bob Van Mol
Dat we vandaag meer makers bereiken dan ooit is hoopgevend. Maar als we de maatschappelijke kracht van literatuur echt willen verzilveren, moeten we die groei ook kunnen bestendigen. Leesbevordering is geen project. Het is een opdracht die over beleidsmuren heen gedragen moet worden.
Paul Hermans (directeur Literatuur Vlaanderen)
Meer makers, meer mogelijkheden
In 2024 kende Literatuur Vlaanderen maar liefst 585 werkbeurseenheden toe en ondersteunde ze meer dan 3.000 auteurslezingen. Dat blijkt uit het zopas gepubliceerde jaarverslag, waarin ook wordt bevestigd dat steeds meer Vlaamse auteurs, illustratoren en vertalers hun weg vinden naar ondersteuning. Het totale bedrag aan directe steun liep op tot een record van 3,2 miljoen euro. Tegelijk blijft het aantal eerste aanvragers groeien.
Dat is geen toeval. Sinds 2020 werd binnen het literaire veld bewust ingezet op een laagdrempeliger en breder ondersteuningsbeleid. Literatuur Vlaanderen speelde daarin een belangrijke rol, maar het is bovenal een gedeeld traject. Via overlegstructuren zoals het BoekenOverleg worden inspanningen rond inclusie, fair pay en talentontwikkeling afgestemd tussen kernspelers uit het boekenvak: auteurs, uitgevers, literaire organisaties, bibliotheken en boekhandels.
Een gezond letterenveld schept met andere woorden ruimte voor groei. Niet omdat het moet, maar omdat het loont, voor de maker én voor de lezer. In die context is het bemoedigend dat een aantal grote namen van vandaag bevestigen hoe cruciaal die eerste ondersteuning ooit was om een breed publiek te kunnen bereiken. Dat geldt bijvoorbeeld voor Bart Van Loo, die in zijn beginjaren met beperkte middelen én veel talent de stap naar een breed publiek zette.
Koen Broos
In de eerste plaats zorgt een werkbeurs voor financieel kapitaal: je kunt er tijd mee kopen om te schrijven. Als jonge auteur was ik daar dankbaar om. Maar minstens even belangrijk was het symbolische kapitaal: een onafhankelijke commissie die je erkent als schrijver op grond van wat je al schreef en wat je nog gaat schrijven. Tot slot zou de vlucht die mijn boeken internationaal hebben gevlogen nooit zo hoog zijn geweest zonder de buitenlandwerking van Literatuur Vlaanderen. Dankzij de financiële productiesteun durven buitenlandse uitgevers de vertaling van mijn vaak vuistdikke werken zonder twijfel sneller aan te gaan.
Bart Van Loo (auteur) in het meerjarenplan 2026-2030 van Literatuur Vlaanderen
Lees ook: 'Nieuwe kansen voor het Vlaamse Leesoffensief', een gesprek met Sylvie D’haene (directeur Iedereen Leest) in Bibliotheekblad over leesbevordering, het Leesoffensief en de rol van bibliotheken
Uit het jaarverslag van Literatuur Vlaanderen
Literatuur Vlaanderen investeerde in 2024 € 3.276.982,04 in de financiële ondersteuning van auteurs, illustratoren en vertalers. Dat betekent dat onze organisatie maar liefst 32,34% van haar basisdotatie van de Vlaamse Overheid investeert in makers. In 2024 is de steun aan auteurs toegenomen met € 126.775,75. Dat komt vooral door een grote toename van de werkbeurzen en de auteurslezingen. Die overschreden in 2024 de kaap van 3.000 gesubsidieerde lezingen. Ook via subsidies voor literaire organisaties, projecten, publicaties en tijdschriften vloeit er indirect geld naar makers. En via de auteursresidenties (waarvoor Literatuur Vlaanderen extra middelen kreeg van het departement Onderwijs) ging in 2024 nog € 108.500 extra naar auteurs.
237 auteurs dienden een aanvraag in voor een werkbeurs bij Literatuur Vlaanderen. 169 auteurs kregen een werkbeurs toegekend, goed voor in totaal € 1.571.395 of gemiddeld € 9.692 per auteur. Er was een sterke toename in het aantal aanvragen voor non-fictie, proza en strips. Voor het eerst konden ook makers van podiumliteratuur een werkbeurs aanvragen.
Bob Van Mol
In 2024 vonden er 3.177 lezingen met korting plaats, een nieuw record sinds de start van de auteurslezingen in 2013. De meeste lezingen worden, net als alle vorige jaren, georganiseerd door scholen en bibliotheken: in 2024 goed voor 75% van de aanvragen. En er zijn nog meer mooie cijfers in 2024: in totaal waren er 165.784 toeschouwers, wat neerkomt op gemiddeld 52 bezoekers per lezing. 534 auteurs gaven minstens één lezing en gemiddeld gaf een auteur zes gesubsidieerde lezingen.
Michiel Devijver
In 2024 rondden we de laatste trajecten van de auteursresidenties af en leverden we ons eindverslag in bij het departement Onderwijs & Vorming. In het jaarverslag lees je enkele van de acties die we in 2024 hebben ondernomen om de impact van auteursresidenties te tonen en om leerkrachten te stimuleren om zelf een gelijkaardig traject op te zetten met een auteur. We pleiten er immers voor om de auteursresidenties in de toekomst opnieuw op te starten. Alle kennis en oefeningen werden bijvoorbeeld gebundeld in een inspiratiegids voor leerkrachten: ‘Creatief schrijven op school. Een praktische gids voor leerkrachten om de taalcompetenties van leerlingen te versterken’ (Politeia, 2024). Alle leerkrachten met een hart voor leesbevordering profiteren zo mee van de waardevolle ervaringen uit de auteursresidenties.
Aad Hoogendoorn
In 2024 stond de literatuur uit Vlaanderen en Nederland in de kijker op de Leipziger Buchmesse, de grootste publieksboekenbeurs van Duitsland, en tijdens Leipzig Liest, het meest omvangrijke literaire stadsfestival van Europa. Het gastlandschap in samenwerking met het Nederlands Letterenfonds was een onvergetelijk succes. De voorbereidingen in 2022 en 2023 zorgden voor een toename van de vertalingen in het Duits, waardoor we met een prachtig programma konden uitpakken. Intussen bereiden we een gelijkaardig programma voor de Gothenburg Book Fair in Zweden in 2027 voor.
Bas Bogaerts
Op dinsdag 1 oktober 2024 ontving Tom Lanoye de Prijs der Nederlandse Letteren nadat hij bekend werd gemaakt als laureaat op 11 maart 2024. De prijs werd uitgereikt door koning Filip in het paleis in Brussel. Na een toespraak door de koning, de voorzitter van het Comité van Ministers en de juryvoorzitter, zorgde Tom Lanoye samen met Behoud de Begeerte een wervelend programma samen.