Jean-Claude van Rijckeghem: “Het leek alsof de vertaling in slow motion ontstond”

Tussen 27 juli en 2 augustus vond aan de Universiteit van East Anglia in Norwich de dertigste editie plaats van de BCLT Summer School, een internationaal gerenommeerd programma voor literair vertalers. In de workshop ‘Literatuur uit Vlaanderen’ werkten negen vertalers – voornamelijk van Amerikaanse origine – onder leiding van Kristen Gehrman aan een collectieve Engelse vertaling van het eerste hoofdstuk van Jean-Claude van Rijckeghems jeugdroman ‘Onheilsdochter’. Jean-Claude en Kristen brengen enthousiast verslag uit van hun ervaringen.

Een meeslepend Vikingavontuur

Kristen Gehrmans vertaling van het volledige boek verscheen in maart 2025 bij Levine Querido onder de titel ‘Daughter of Doom’. De vertalers die aan de workshop deelnamen, hadden Kristens versie niet gelezen. Ze konden dus met een onbevangen blik met de vertaling beginnen. De dynamiek in de groep was uniek, vertelt Kristen. “Waar workshops vaak kiezen voor poëtische of wat zwaardere literatuur, mochten wij ons onderdompelen in een wervelend Vikingavontuur voor jongeren van 12 tot 16 jaar. Dat gaf een heel andere dynamiek: we wilden vooral een spannend en meeslepend verhaal neerzetten. Dus minder eindeloze discussies over metaforen en meer plezier met ritme, actie en humor. We lazen hardop, lachten luid en hoorden het verhaal in onze gezamenlijke keuzes letterlijk tot leven komen.”

‘Onheilsdochter’ mag dan wel een avontuurlijke jeugdroman zijn, de vertaling brengt toch de nodige uitdagingen met zich mee. Het is een young adult boek dat zich afspeelt in 870 in Denemarken. Als vertaler wil je dus de juiste woordkeuzes maken om die setting tot leven te brengen. Tegelijk moet je rekening houden met het lezerspubliek dat vooral uit tieners bestaat. Hoe vind je het evenwicht tussen ouderwets en modern? Hoe trouw blijf je aan de zinsstructuur van de brontekst als je de vertaling de nodige flow wil geven?

De auteur mee aan tafel

Extra bijzonder aan de BCLT Summer School is dat de auteur actief deelneemt aan de workshop. “Voor een auteur is debatteren met een tiental vertalers over één woord geen makkelijke opgave!” vertelt Kristen. “Maar Jean-Claude was niet alleen open en flexibel, hij gaf ook gul zijn inzichten en beantwoordde al onze Vikingvragen met flair.”

De auteur vond het zelf ook een interessante ervaring: “Het leek alsof de vertaling in slow motion ontstond, maar dat was net heel boeiend. Af en toe deden de opmerkingen van de vertalers me stilstaan bij mijn schrijfstijl en woordkeuze. Ze vroegen me ook hoe ze scheldwoorden moesten vertalen: ‘How do you translate 'kreng'? Is that like 'bitch'? Can we use that word in young adult fiction?' Verder wilden ze graag weten of 'kwallenkop' in België een echt scheldwoord was.” (lacht)

Hoe vertaal je een fysieke beperking?

Naast de auteur en de vertalers zat er nog iemand anders aan de tafel: Tyler Darnell, een sensitivity reader die in opdracht van Levine Querido het Engelse manuscript had nagelezen. “Tyler is naast sensitivity reader ook leerkracht op de middelbare school én auteur,” vertelt Jean-Claude. “Hij heeft zelf een lichte beperking die niet onvergelijkbaar is met die van Yrsa in de roman; zij heeft een klompvoet. Mijn Amerikaanse redactrice Irene Vasquez had Tyler gevraagd mijn boek na te lezen om er zeker van te zijn dat de tekst aansloot bij zijn persoonlijke ervaring en nergens aanstootgevend was.”

“Tyler was aanvankelijk wat huiverig om een roman voor jongvolwassenen te lezen die zich afspeelde in de negende eeuw,” vult Jean-Claude aan. “Maar uiteindelijk vond hij het boek toch geweldig. Hij vond het ook bijzonder dat een personage met een beperking centraal staat in een avonturenroman. Hij gaf heel wat suggesties om Yrsa’s fysieke beperking tastbaarder en subtieler te maken. Voor de Engelse vertaling heb ik een aantal van die suggesties gebruikt voor kleine herschrijvingen. Het gesprek met Tyler was voor mij en voor de vertalers een herinnering dat je een handicap met de nodige woordzorg moet omschrijven. De kleine aanpassingen aan de Engelse versie heb ik ook aangebracht in de Nederlandse tekst, zodat die meegenomen konden worden voor de Italiaanse vertaling door Olga Amagliani.” Die verscheen dit voorjaar bij uitgeverij Camelozampa als ‘Figlia del destino’.

De BCLT Summer School bood een unieke kans voor vertalers en auteurs om samen te werken, te leren en elkaar te inspireren. De combinatie van creatief vertalen, aandacht voor sensitiviteit en interculturele uitwisseling maakte deze editie tot een onvergetelijke ervaring voor alle betrokkenen.

Deze editie van de BCLT Summer School werd mee mogelijk gemaakt door de steun van Flip through Flanders.Dit project promoot Nederlandstalige literatuur uit Vlaanderen in het Verenigd Koninkrijk en Ierland.