Hoe krijg je een Vlaamse theatertekst op buitenlandse podia? Het blijkt een pittige Catch 22: zonder sterke vertaling kun je internationale gezelschappen niet overtuigen om het stuk te produceren, en zonder productie is er geen geld voor de vertaling. Vier bevlogen vertalers ontvingen daarvoor in 2025 een subsidie voor de vertaling van een theatertekst uit het Nederlands. Ze vertellen over hun aanpak: “Alles valt of staat met een projectsubsidie.”
Laat één ding duidelijk zijn: vertalers van toneelteksten doen veel meer dan vertalen. Ze nemen een actieve rol op als promotor van Vlaamse literatuur in het buitenland. Ze spreken hun netwerk aan om internationale opvoeringen van Vlaams theater te realiseren. Dankzij een projectsubsidie van Literatuur Vlaanderen doen ze dat mét hun vertaling in handen. Paul Evans, Esther Gouarné, Radka Smejkalova en David Colmer leggen uit hoeveel dat betekent.
Van links naar rechts: Radka Smejkalova, Paul Evans, Esther Gouarné (© Lucile Dizier) en David Colmer © (Victor Schiferli)
Paul Evans vertaalt Tom Lanoye in het Engels
Paul Evans is een dichter, schrijver en vertaler uit Wales. In 1989, kort na zijn studie maakte hij een lange reis die hem via Istanboel naar Amsterdam bracht. Intussen woont hij al jaren in Nederland en heeft hij ruime literaire ervaring. Zijn toneelvertalingen van onder meer Gerardjan Rijnders en Maria Goos werden wereldwijd opgevoerd.
Ik hou van uitdaging en vertaal naast poëzie graag toneel. Op een podium moeten de dialogen overtuigen. Het gesprek moet vloeien en de woordkeuze moet passen bij de personages.
'Lady + Lord Macbeth' (Tom Lanoye)
Evans: “'Lady + Lord Macbeth' van Tom Lanoye is een Shakespeareaans poëzietoneelstuk en dus ontzettend moeilijk te vertalen. Echt iets voor mij (lacht). Lanoyes benadering is zo gedurfd. Hij werpt nieuw licht op het karakter van Lady Macbeth en verwerkt Shakespeares originele taal tot eigen poëzie. In de Engelstalige wereld geldt dat als heiligschennis, maar Lanoye komt er – in mijn ogen – mee weg. Ik voel me erg verantwoordelijk. Ik wil dat mijn vertaling het niveau haalt van Lanoyes origineel, en ik wil het graag opgevoerd zien voor een Engelstalig publiek.”
"Ik wil geen toneeltekst vertalen waar vervolgens niets mee gebeurt."
Evans: “Ik leef van mijn zelfstandig werk en combineer allerlei werkzaamheden. Ik publiceer gedichten en schreef onlangs mijn eerste roman. Deze vertaling van Lanoye vergt maanden tijd door de pittige tekst en alles wat erbij komt kijken. Ik wil immers geen toneeltekst vertalen waar vervolgens niets mee gebeurt. Ik leg nu al volop contacten om 'Lady + Lord Macbeth' op een bühne te krijgen. In het verleden is dit me altijd gelukt. Ik ben er trots op dat een Shakespeare-bewerking van 'Dood Paard' in mijn vertaling werd opgevoerd in Sydney. Maar er zijn nooit garanties. Zonder projectsubsidie zou ik niet aan deze opdracht kunnen beginnen.”
Esther Gouarné vertaalt Koen Boesman in het Frans
Esther Gouarné is theatermaakster en schreef als Française een doctoraat over Nederlandstalige theatercollectieven. Voor haar scriptie vertaalde ze enkele stukjes theatertekst, waarna gezelschappen bij haar aanklopten voor boventitels wanneer ze op tournee vertrokken.
Lucile Dizier
Van het een kwam het ander en intussen ben ik professioneel met theatervertalingen bezig, onder andere voor Maison Antoine Vitez, het internationale vertaalhuis in Parijs. Ik vind het Nederlandstalige theaterlandschap interessant en vooruitstrevend. Ik breng het graag onder de aandacht bij het Franstalige publiek.
',Rosa.' (Koen Boesman)
Gouarné: “In 2022 was ik als jurylid van de Vertaalprijs diep onder de indruk van Koen Boesmans genomineerde tekst ',Rosa.'. Het is een muziektheaterstuk voor young adults rond de historische figuur Rosa Luxemburg. Het stuk is erg goed geschreven en inhoudelijk relevant. Luxemburg leefde op een kantelmoment in de geschiedenis – net als wij vandaag. De moord op Rosa was tegelijk een aanslag op haar feministische en sociale idealen. In deze politiek troebele tijden klinkt Boesmans tekst erg actueel.”
"Zonder vertaalde tekst om rond te sturen, kom je nergens."
Gouarné: “Ik ben ontzettend blij dat er, na een korte onderbreking, opnieuw projectsubsidies beschikbaar zijn voor toneelvertalingen. Ze zijn werkelijk een conditio sine qua non als we Vlaamse theatermakers een kans willen geven op internationale producties. Zonder vertaalde tekst om rond te sturen, kom je nergens. Ik ben zo dankbaar voor deze steun.”
Radka Smejkalova vertaalt Koen Tachelet in het Tsjechisch
De Tsjechische Radka Smejkalova kwam in 1998 als 16-jarige op schooluitwisseling naar Nederland. Ze werd verliefd op de taal en (veel) later op een Vlaamse man. Het gezin woont in Praag, waar Smejkalova jarenlang werkte in de journalistiek. Sinds 2018 is ze voltijds literair vertaler, o.a. van Hugo Claus en Stefan Hertmans. In 2020 verscheen haar Tsjechische vertaling van Tom Lanoyes roman ‘Het derde huwelijk’, maar door covid kreeg die niet de verdiende aandacht.
Doodjammer, want Tom Lanoye heeft de zwarte humor en scherpzinnigheid waar Tsjechen van houden. Bovendien neemt hij schijnhuwelijken onder de loep, nog steeds een actueel, Europees thema.
Theaterbewerking van 'Het derde huwelijk' (theatertekst door Koen Tachelet, roman door Tom Lanoye)
Smejkalova: “Koen Tachelet maakte een schitterende toneelbewerking van ‘Het derde huwelijk’. De roman leent zich daartoe, hij zit vol spitse dialogen en sterke scènes. Ik geloof dat we door de toneeltekst te vertalen een dubbelslag kunnen slaan. Om te beginnen brengen we een sterk, Vlaams stuk op Tsjechische podia. Daarnaast kan de opvoering nieuwe interesse wekken in Lanoyes roman. Ik voel me een beetje zijn ambassadeur in Tsjechië (lacht). Hij is zo erudiet en flamboyant – ik weet dat gewoon hij succes zal hebben bij ons ruime lezers- en theaterpubliek. Ze moeten hem gewoon nog ontdekken.”
"Ik neem een actieve rol op als promotor, maar dat kan niet zonder vertaling."
Smejkalova: “Vertalen is voor mij een roeping, want het is werk aan erg slechte voorwaarden. Ik haal er voldoening uit en het verruimt mijn blik, maar ik investeer ook vrijwillig veel tijd en energie. Zo zal ik zelf allerlei theatergezelschappen in Praag benaderen in de hoop hen warm te maken voor Tachelets stuk. Ik neem een actieve rol op als promotor, maar dat kan niet zonder vertaling. Alles valt of staat met de subsidie.”
David Colmer vertaalt Louis Janssens in het Engels
David Colmer werd geboren in Australië, maar woont al zo’n 30 jaar in Nederland. Hij vertaalt romans (voor de jeugd en volwassenen), non-fictie, poëzie en toneel.
Victor Schiferli
Als vertaler proef ik van verschillende genres, tot graphic novels toe. Ik geniet van die variatie. Toneel ligt me: ik hou van spreektaal en levendige dialogen. Daarnaast schreef ik in het verleden een roman en korte verhalen en momenteel essays over het vertalen van poëzie.
'Desire' (Louis Janssens)
Colmer: “'Desire' van Louis Janssens is een intiem stuk voor vier acteurs. De tekst biedt een mooi samenspel van verschillende stemmen en heeft een kwetsbaarheid die me aantrekt. Ik ben wat ouder dan de personages en niet queer. Maar ik leef me graag in hun wereld in. Eerder vertaalde ik 'Habitus', de prachtige poëziebundel van Radna Fabias, een vrouw uit Curaçao. Als vertaler, lezer én cultuurconsument wil ik breed kijken. Literatuur mag andere perspectieven aanreiken, ik hoef niet steeds mezelf tegen te komen (lacht).”
"Ik wil 'mijn' Nederlandstalige stukken in productie zien gaan."
Colmer: “Ik geloof in het internationaal potentieel van 'Desire'. Het stuk is tekstueel sterk, maar vraagt geen grote enscenering of uitgebreide cast. Dat maakt het haalbaar voor een klein gezelschap. Omdat ik leef van het vertalen, kan ik het niet louter als een passieproject benaderen. Ik wil ‘mijn’ Nederlandstalige stukken in productie zien gaan. Een projectsubsidie is daarbij onmisbaar.”