Op 25 juni 2025 vierden we 25 jaar Literatuur Vlaanderen samen met meer dan 400 collega's, literatuurprofessionals en -liefhebbers in het Zuiderpershuis in Antwerpen. Lees hieronder de bevlogen speech van directeur Paul Hermans.
Dames en heren, vrienden van de literatuur,
Verschillende emoties buitelen door mijn hoofd: een beetje stress toch wel, blijdschap uiteraard, trots ook, maar vooral hoop.
De minister zei het al: Literatuur Vlaanderen kon de afgelopen vijf jaar op heel wat extra middelen rekenen. Ze waren broodnodig en kunnen worden gezien als een correctie van de historische beperkte steun voor literatuur. We hebben die versterkende rol vanuit Vlaanderen danig gevoeld. Er is inderdaad veel gebeurd.
Sinds 2020 bereikt Literatuur Vlaanderen gemiddeld 30% meer literaire makers dan daarvoor, veel nieuwe stemmen ook. De Boon, Boektopia, Boekstart zijn Vlaanderen-brede vliegwielen voor leesbevordering. Inclusie en talentontwikkeling zijn vandaag impactvolle handvaten in het letterenveld. Nieuwe boompjes in het geïntegreerde boekenwoud.
Er zijn dus heel wat redenen om de literatuur in Vlaanderen te vieren: dat bontgekleurde en goedgebekte diertje met spitse vlerken en gevorkte staart, de zwaluw of Schwalbe als symbool voor onze literatuur is in prima conditie en scheert hoge toppen. Naar aanleiding van onze verjaardag maakten we het tijdschrift Schwalbe dat die literatuur in al haar gedaantes fêteert.
Vanavond vieren we dit zilveren jubileum samen en praten we bij, op de schouders van reuzen, of beter: een hele hoop mensen die hard gewerkt hebben om dit fijne fonds 25 jaar geleden boven het doopvont te houden. We vieren op de schouders van een tableau de la troupe van voorzitters tot stagiairs die 25 jaar lang aan de weg is blijven timmeren om een efficiënt, divers en dynamisch letterenveld te laten bloeien, waar elk verhaal telt. En uiteraard is het werk niet af!
De lijst van reuzen is veel te lang om op te sommen, maar ik kan het niet laten om enkele namen uit het recente verleden waar ik zelf veel aan had of heb toch kort te scanderen: Carlo Van Baelen als pionier en wandelend geheugen, Koen Van Bockstal als wegverbreder, samen met ex-voorzitter Jos Geysels, vurig lezer en Boonprijsarchitect. Rik Vandecaveye als ex-bestuurder en huidig baken van rust en wijsheid bij infrastructurele uitdagingen.
Ik ben nu zelf zo’n vijf en een half jaar directeur en het is nog steeds een gigantisch voorrecht, die job. Niet in het minst door het dreamteam dat mijn collega’s zijn, door de dwarsverbanden in de sector die zoveel in gang kunnen zetten maar ook simpelweg door de literatuur zelf.
Toen een lezer aan Willem Frederik Hermans vroeg naar de zin van het leven, antwoordde hij: “Ik schrijf mijn boeken niet om andere mensen oplossingen aan de hand te doen. De enige troost die literatuur geven kan is, hoop ik, de lezer te laten zien dat hij de enige niet is die zich suf piekert over de betekenis van het Alles.”
Literatuur levert geen pasklare antwoorden, maar stelt je in staat de juiste vragen te stellen, kleine of grote. Dat is voor mij de allerstrafste kwaliteit van de letteren, als ik erover nadenk. De bron van mijn fascinatie voor de kunst van het schrijven.
In deze tijden van toenemende onrust, geweld en onzekerheid, hebben we perspectieven nodig om onze angst te boven te komen en te durven hopen dat het anders kan om niet moedeloos te worden. Het water stijgt nog steeds. Nog altijd worden mensen en steden tot gruis gebombardeerd.
Hoop is niet dom. Hoopvol zijn is niet hetzelfde als naïef optimisme of wensdromerig zijn. Hoopvol zijn betekent actie ondernemen: binnen je grenzen en mogelijkheden, en soms daarbuiten. Maar om hoopvol te zijn, heb je verbeeldingskracht nodig. Daar speelt de literatuur een cruciale rol.
Literatuur doet niet aan propaganda of indoctrinatie, maar zwengelt verbeeldingskracht aan, zet aan tot kritisch denken dát het anders kan, dus biedt hoop. Heeft de moed om onrecht te adresseren en tegen de heersende opinie in te gaan.
Dank je, schrijver! Zonder jou geen verhaal om ons zacht te wapenen. Blij je te kunnen steunen!
Verdienen die artiesten al niet genoeg? Buiten deze bubbel is het beeld van de aan een subsidie-infuus liggende luiwammes kunstenaar geen uitzondering helaas. Het antwoord is helder en meermaals onderzocht: meer dan de helft (57%) van de auteurs, illustratoren en vertalers heeft een betaalde baan heeft buiten de creatieve sector. De minister verwees er al naar: slechts 8% kan leven van de artistieke hoofdactiviteit. En in dat geval ligt het mediaan nettojaarinkomen (€ 20.864) een stuk lager is dan de mediaan van de rest van de werkende bevolking in Vlaanderen (€ 24.404).
Uit een bevraging op vraag van het BoekenOverleg naar de persoonskenmerken en discriminatie in de boekensector in Vlaanderen en Brussel, leerden we dat 200 van 500 professionals een maandinkomen heeft dat lager is dan € 2.000 bruto per maand. Van die groep is 86% zelfstandig literair maker. Met deze realiteit voor ogen zijn we doordrongen van het nut en de noodzaak van onze steun, en dat die de laatste jaren stijgen kon.
Want de maatschappelijke waarde van literatuur wordt elke keer opnieuw bevestigd op podia, in zorginstellingen, scholen, bibliotheken, kinderopvang, asielcentra, gevangenissen en ga zo maar door. Investeren in literatuur is in essentie investeren in het sociaal en cultureel kapitaal van onze samenleving, in wederzijds begrip, in dat kritisch denken, in (zelf)kennis, in welzijn. Literatuur vergroot simpelweg kansen. Álle literatuur: ook babyboekjes, slam poetry en theatertekst.
Dames en heren, het Vlaamse regeerakkoord geeft ook mij redenen om hoopvol te zijn: de kruissnelheid van literatuur, de centrale rol voor bibliotheken, het masterplan Nederlands, het Leesoffensief als speerpunt, de minimumdoelen in het onderwijs: het zijn elementen die eens verbonden tot actie leiden.
Opdat literatuur uit haar voegen mag barsten: leesbevordering als transversale verhalenversneller! En te midden van dat gedruis, in het windstille oog van de storm: de auteur aan het werk, onverstoorbaar schrappend op weg naar de lezer, naar jullie, naar mij, naar ons allemaal.
Dank je, minister Gennez, voor je ambitie en duidelijke oproep.
Wij zullen volharden in de broosheid!
Wij blijven nieuwsgierig!
Op de literatuur!