Tien jaar na de eerste voorstelling van de literaire canon, en vijf jaar na de eerste herziening, presenteerde de KANTL haar herijkte ‘Canon van de Nederlandstalige literatuur’, een volledig herwerkte lijst van 50+1 Nederlandstalige literaire meesterwerken. Voor het eerst werd de definitie van literatuur verbreed, en dat leidt tot debat bij literaire kenners en liefhebbers.
Nieuwkomers en afvallers
Een sterk gewijzigde commissie stelde de nieuwe lijst van literaire klassiekers en eigenzinnigheden uit meer dan 900 jaar Nederlandstalige letterkunde samen. Om in aanmerking te komen, moet een werk minstens 25 jaar oud zijn en de auteur moet overleden zijn. Distantie in de tijd is noodzakelijk om van een gecanoniseerd werk te kunnen spreken. Een canon is geen hitlijst en probeert de waan van de dag te overstijgen. Er werden 50 tijdloze titels geselecteerd die vorm geven aan ons literaire verleden én die nog steeds leesbaar zijn vandaag.
De allereerste editie van de literaire canon dateert van 2015. Sindsdien wordt de lijst elke vijf jaar herijkt. Net als de vorige edities laat de literaire canon 2025 weinig kenners en liefhebbers onberoerd.
Virginie Loveling is met 'Een revolverschot' een van de dertien vrouwen die in de literaire canon 2025 een plekje krijgen. Het aantal vrouwen in de lijst is daarmee meer dan verdubbeld.
Dit keer maakte de commissie ook voor het eerst ruimte voor egodocumenten en voor kinder- en jeugdliteratuur. Zo kwamen onder meer 'Pluk van de Petteflet' van Annie M.G. Schmidt en 'Het achterhuis' van Anne Frank voor het eerst in aanmerking.
Maar ook in Vlaanderen minder bekende werken als 'Dubbelspel' van de Curaçaose Frank Martinus Arion en 'Het jongensuur' van de Nederlandse Andreas Burnier, een autobiografisch geïnspireerde roman die onder andere de worsteling met seksuele geaardheid belicht, werden opgenomen.
Iris Van Robays
De canon als eeuwig bloesemende boom van verhalen
De canon van de Nederlandstalige literatuur is als een boom die wortelt in eeuwen geschiedenis en zich steeds weer vertakt in nieuwe genres en stemmen. In deze ‘eeuwig bloesemende boom’ nestelen vijftig vogels – vijftig werken die zich stuk voor stuk een plaats hebben verworven in onze literatuur.
De boom bloeit voortdurend open: nieuwe lezingen doen oude werken opvliegen, vergeten stemmen kunnen terugkeren om opnieuw hun lied te zingen. Sommige vogels hebben ooit luid gezongen en zijn stil geworden. Anderen fladderden pas recent in ons blikveld. Zoals Hugo Brems het in de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur formuleerde: ‘de Nederlandse literatuur heeft wel een begin, maar geen einde. Altijd komen er weer nieuwe vogels die nesten beginnen’. Wat hen samenbrengt, is hun kracht om te blijven klinken – vandaag en in de toekomst.
Uitnodiging tot debat
Opvallend is de open oproep vanwege de canoncommissie om, rekening houdend met de gehanteerde criteria, haar eigen 'blinde vlek' te vullen. De commissie is zich bewust van de uitsluitingsmechanismen en discriminaties die historisch mee hebben bepaald welke werken op haar tafel zijn terechtgekomen (en welke niet).
Daarom houdt ze in de vernieuwde canonlijst opnieuw een plaats open die kan worden ingenomen door het werk van onderschatte of onbekend gebleven auteurs die ten onrechte uit haar blikveld werden geweerd door de poortwachters van hun tijd.
‘De blinde vlek’ blijft daarom voorlopig leeg. Om deze plek te helpen invullen, wordt het publiek om advies gevraagd. Welke titel hoort (opnieuw) thuis in de lijst? Welke auteur zag de commissie over het hoofd?
Dat de blinde vlek niet zomaar een gimmick is, bewijst de selectie van de literaire canon 2025. De commissie nam werken die in 2020 als blinde vlek werden aangemeld mee in haar selectieprocedure, en een aantal van die inzendingen schopte het tot de nieuwe lijst.
De literaire canon is een initiatief van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL), met de steun van Literatuur Vlaanderen.